[Ons blog wordt altijd uiterst zorgvuldig samengesteld maar er kunnen op geen enkele wijze rechten aan worden ontleend.]
Frauderen met bijenwas is van alle tijden, maar ook vervuiling kan optreden. In dit blog artikel leg ik de factoren uit die belangrijk zijn bij de controle van bijenwas. We duiken daarvoor in de wereld van de ruwe bijenwas.
Bijenwas is een prachtig product waar je van alles mee kunt. Het is ook een heel moeilijk product. Nu zul je misschien denken: moeilijk? Bijenwas plakt een beetje, dat is het dan toch wel? Dat klopt. Maar omdat bijenwas een kostbaar product is ligt fraude op de loer.
Alles begint bij de vraag naar kunstraat die wij imkers nodig hebben. Omdat we in Nederland en Europa niet genoeg bijenwas produceren, wordt deze ingekocht buiten de EU. Dit gebeurt op verschillende markten. Bekend is natuurlijk China, waar regelmatig ‘geknoeid‘ wordt met producten. Echter, over het algemeen kun je met goede analyses toch wel goed bepalen wat je koopt. Als we naar bijenwas uit Afrika kijken, blijkt dat deze een stuk schoner is. Ook hier kan natuurlijk gesjoemeld worden, maar dit is zeldzamer omdat de manier van bijenhouden anders is. Doordat de volken regelmatig migreren blijft de bijenwas achter. Deze migratie zorgt er ook voor dat er over het algemeen geen varroa behandeling wordt gedaan, waardoor de ruwe bijenwas meestal nauwelijks bestrijdingsmiddelen bevat.
Voordat een bijenwas op de markt komt wordt hij eerst uitvoerig geanalyseerd. Vaak wordt bijenwas op chemische pesticiden geanalyseerd. Dit zijn gedeeltelijk stoffen die in het volk komen door bestrijdingsmiddelen van boeren maar ook omdat imkers deze middelen gebruiken. Bestrijdingsmiddelen waar vaak standaard op getest wordt zal ik kort beschrijven. Daarna ga ik verder in op mogelijk ‘geknoei’ met bijenwas.
Een aantal insecticiden die gebruikt zijn en worden voor de varroa bestrijding zijn acrinathrin, amitraz, bromopropylate, chlordimeform, coumaphos, flumethrin, and fluvalinate. Tegenwoordig worden deze middelen afgeraden, omdat deze zich in de bijenwas ophopen en er daardoor resistentie van de varroamijt optreedt. Een korte ronde bij een aantal webwinkels van concullega’s leert dat deze echter nog steeds verkocht worden. Een schokkende constatering! Het gebruik van deze middelen raden wij als Imkershop ten zeerste af. De varroamijt wordt namelijk snel resistent tegen deze middelen, of is dat al. Dit draagt dus niet bij aan een effectieve behandeling. Het zijn daarnaast chemische middelen die niet afbreken in de bijenwas en dus aanwezig blijven. Hierdoor schaadt het de bijenwas kringloop, want na keer op keer gebruik van de bijenwas lopen de concentraties almaar verder op en op termijn kunnen ze daardoor ook giftig worden voor de honingbijen. Dit terwijl er uitstekende middelen zijn als mierenzuur, oxaalzuur en middelen op basis van thymol zoals thymovar en apiguard. Deze laatste zijn ook nog eens heel eenvoudig in het gebruik.
Schadelijke gewasbeschermingsmiddelen die in bijenwas terecht kunnen komen
Diclorvos is een oud gewasbestrijdingsmiddel dat sinds 6 december 2008 niet meer in de EU gebruikt mag worden. Het is zeer schadelijk voor insecten en dus ook voor bijen. Daarnaast is dit type verbindingen ook in gifgassen te vinden. Dit middel komt in de bijenwas omdat het als pesticide wordt gebruikt.
Biphenylis een middel dat gebruikt wordt bij onder andere toepassingen als pesticiden, of als conserveermiddel (niet meer toegestaan in de EU).
Piperonyl butoxide is eveneens een middel dat toegevoegd kan worden aan insecticiden. Het kan de werking verbeteren en afbraak remmen.
Teramethrin is een synthetische pesticide welke werkt op het zenuwstelsel van insecten.
Permethrin is een middel dat als insecticide werd gebruikt en nu vaak voor producten wordt gebruik die insectenwerend moet werken zoals muskietennetten.
Fraude met bijenwas, hoe wordt er meer bijenwas gemaakt zonder bijen?
Omdat bijenwas een kostbaar goed is, is het dus een fraudegevoelig product. Meer bijenwas betekent hogere inkomsten voor de verkoper. Aan bijenwas kan eenvoudig paraffine worden toegevoegd wat in vergelijking met bijenwas zeer goedkoop is, maar ook andere stoffen zijn mogelijk.
Paraffine werd voor het eerst geproduceerd in het jaar 1850. Het was destijds een enorme vooruitgang voor de kaarsen industrie. De kaarsen die er van gemaakt werden, waren schoner en mooi wit in vergelijking met de talg kaarsen van die tijd. Ten opzichte van de nog mooiere en goede bijenwaskaarsen was het een heel goedkoop alternatief.
Carnaubawas is een geelbruine was die dus ook qua kleur veel lijkt op bijenwas. De was wordt gewonnen uit de bladeren van de Carnaubapalm, die van origine alleen in Brazilië voorkomt. Net als bijenwas is deze was onverteerbaar voor mensen.
Stearinezuur vetten zijn vetten die voornamelijk uit dieren komen maar soms ook uit planten. Dit is een brede groep stoffen waar ook andere zuren onder vallen zoals microcrystalline was (uit de petrochemische industrie). Schellak is nog zo’n product, gewonnen uit de kleine lakschildluizen. Deze was is ook geel bruin van kleur en gaat daarom goed op in de bijenwas.
Het detecteren van fraude in de ruwe bijenwas kan op verschillende manieren. Zelf laat ik graag een monster bijenwas analyseren door spectrometrie. Op deze manier kunnen in bijenwas de concentraties bepaald worden van koolwaterstoffen, esters, vetzuren en alcoholen. Pure bijenwas is natuurlijk ook een mengsel van een aantal stoffen, en het resultaat van een spectrometrische analyse is daarom een grafiek met een aantal pieken. Elke piek geeft één component van de bijenwas weer. Zitten er stoffen in de was die er niet in thuishoren, dan zie je in het spectrogram pieken op andere plaatsen. Kom je zulke pieken tegen, dan kunnen er ook nog chemische analyses gedaan worden om te verifiëren welke stof het precies is en hoe groot de concentratie van die vreemde stof is in de was.
Wil je meer lezen over pesticiden in bijenwas?
Lees dan dit onderzoek eens over residuen die in Belgie in bijenwas zijn aangetroffen
Of dit artikel over pesticiden in bijenwas en honing in Zwitserland
Of dit artikel over Varroa middelen
Imkershop tip: Wil je zelf met bijenwas aan de slag dan zijn er een aantal producten die interessant zijn. Denk aan de zonnewassmelter, stoomwassmelter voor het terugwinnen van de bijenwas uit de raat of de heteluchtsmelter en een wafelmap om zelf kunstraat te maken.